Annotatsiya.
Ushbu tadqiqot ishida futboldan yumshoq kuch vositasi sifatida foydalanish Abduqodir Husanovning O‘zbekistondan "Manchester Siti" futbol klubiga o‘tishi misolida o‘rganilgan. Tadqiqot mavzusi ushbu tadbirning O‘zbekiston tashqi siyosiy imijiga ta’siri, shuningdek, uning sport diplomatiyasi va iqtisodiy jarayonlardagi rolini baholashga qaratilgan. Unda transferni ommaviy axborot vositalarida yoritish va xalqaro sport tadbirlari orqali mamlakatga bo‘lgan qiziqishning ortib borayotgani O‘zbekistonning jahon miqyosidagi siyosiy va iqtisodiy jozibadorligini mustahkamlashga qanday hissa qo‘shayotgani o‘rganilgan. Shuningdek, maqolada ushbu hodisaning ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari, jumladan, mamlakatda sport infratuzilmasini rivojlantirish muammolari tahlil qilingan. Asosiy xulosa shundan iboratki, futbol O‘zbekistonning milliy brendini shakllantirish va mustahkamlashga, shuningdek, uning xalqaro maqomini oshirishga faol hissa qo‘shadi, yumshoq kuch strategiyasida asosiy rol o‘ynaydi va mamlakatning xalqaro maydondagi mavqeini mustahkamlaydi.
Kirish.
“Yumshoq kuch” tushunchasi birinchi marta amerikalik siyosatshunos Jozef Nay tomonidan 1990-yilda ilgari surilgan. Uning ta’rifiga ko‘ra, yumshoq kuch – bu davlatning maqsadlariga zo‘rlik yoki iqtisodiy rag‘batlantirish orqali emas, balki madaniy ta’sir, milliy rivojlanish modelining jozibadorligi va diplomatik vositalar orqali erishish qobiliyatidir. Shu nuqtai nazardan, sport, xususan futbol, yumshoq kuchning samarali vositalaridan biri hisoblanadi, chunki u butun dunyo odamlari o‘rtasida birlikni shakllantirib, mamlakatning ijobiy imijini yaratishda muhim rol o‘ynaydi.
Futbol ushbu kontekstda milliy imijga ta’sir ko‘rsatishda muhim ahamiyat kasb etadi. U madaniy qiziqish uyg‘otish, sport sanoatiga xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va xalqaro hamkorlikni mustahkamlash kabi jihatlarda katta rol o‘ynaydi. Ushbu maqola futbolni yumshoq kuchning muhim elementi sifatida ko‘rib chiqadi va Abduqodir Xusanovning transferi misolida tahlil qiladi. Mazkur transferning tahlili O‘zbekistonning xalqaro imijiga ta’siri, milliy obro‘ uchun ahamiyati va uning uzoq muddatli oqibatlarini o‘rganishga imkon beradi.
Metodologiya. Futbolning O‘zbekiston imijiga ta’sirini har tomonlama o‘rganish maqsadida turli ilmiy tadqiqot usullari qo‘llanildi. Xususan, tahliliy, qiyosiy, tarixiy-strukturaviy, case-study va kontent tahlili metodlaridan foydalanildi.
Tahliliy usul futbol yutuqlari va iqtisodiy ko‘rsatkichlar, jumladan, investitsiyalar jalb qilinishi hamda infratuzilma rivojlanishi o‘rtasidagi bog‘liqlikni baholash uchun ishlatildi. Qiyosiy metod boshqa davlatlarning futbolni yumshoq kuch vositasi sifatida qanday qo‘llashini tahlil qilish imkonini berdi. Tarixiy-strukturaviy yondashuv futbol yutuqlari tarixiy kontekstining mamlakatning xalqaro maydondagi nufuziga ta’sirini o‘rganishga xizmat qildi. Case-study usuli esa Abduqodir Xusanovning transferi kabi aniq holatlarni chuqur tahlil qilish imkonini berdi. Shuningdek, kontent tahlili usuli FIFA hisobotlari kabi xalqaro manbalar asosida axborotni qayta ishlash uchun qo‘llanildi. Ushbu usullar futbolning dunyoda davlatlar haqidagi tasavvur va nufuzni shakllantirishdagi rolini har tomonlama anglash imkonini berdi.
O‘ZBEKISTON FUTBOL TARIXI
O‘zbekistonda futbolning boy tarixi bor bo‘lib, uning ildizlari XX asr boshlariga, mamlakat Sovet Ittifoqining tarkibida bo‘lgan davrga borib taqaladi. Birinchi futbol klublari 1920-yillarda paydo bo‘lgan, 1946-yilda esa "Paxtakor" professional jamoa sifatida tashkil topgan. Sovet davrida o‘zbek futbolchilari SSSR terma jamoasi tarkibida o‘ynagan bo‘lsa, 1991-yilda mustaqillikka erishgach, O‘zbekiston o‘zining futbol tizimini rivojlantirishga kirishdi. Sovet Ittifoqining eng kuchli klublaridan biri hisoblangan "Paxtakor" 1979-yilda butun jamoasi samolyot halokatida halok bo‘lishi natijasida fojiali yo‘qotishga uchragan. Bu katta zarba bo‘lgan bo‘lsa-da, klub o‘zfaoliyatini tiklashga muvaffaq bo‘ldi va o‘z merosini davom ettirdi. 1994-yilda "Paxtakor" mustaqil O‘zbekistonning ilk chempioni bo‘ldiva shu vaqtga qadar 16 martadan ortiq milliy chempionlikni qo‘lga kiritdi. Xuddi shu yili O‘zbekiston milliy terma jamoasi ilk bor Osiyo o‘yinlarida ishtirok etib, tarixiy natija – oltin medalga sazovor bo‘ldi.
FUTBOL MAYDONIDA ILK QADAMLARDAN BUYON
Abduqodir Xusanovga qadar ham bir qancha o‘zbek futbolchilari xalqaro maydonda mamlakat futbolining yo‘lini ochib bergan. Jumladan, Odil Ahmedov, Eldor Shomurodov (hozirda"Roma" klubida o‘ynaydi) va boshqa futbolchilar Yevropa klublarida o‘z iqtidorini namoyon etgan. Odil Ahmedov "Anji", "Krasnodar" va" Shanxay SIPG" klublarida faoliyat yuritib, muvaffaqiyatli karerasiga ega bo‘ldi. U faqatgina maydondagi yutuqlari bilan emas, balki O‘zbekistonda futbol rivojiga sarmoya kiritishi bilan ham e’tirof etilgan. U sport maktablari va yoshlar dasturlarini moliyalashtirgan bo‘lib, 2020-yilda O‘zbekiston Milliy universiteti qoshida o‘z futbol akademiyasiga asos solgan. Bu esa yosh iste’dodlarni tarbiyalash va mamlakat futbolining saviyasini oshirishga xizmat qilmoqda. Xuddi shunday, Eldor Shomurodovning iste’dodi unga xalqaro e’tirof keltirdi. U "Rostov", "Jenoa", "Roma" va boshqa klublarda o‘ynab, O‘zbekiston milliy terma jamoasining eng yaxshi to‘purariga aylandi. U hozirgacha 35 dan ortiq gol urib, o‘zbek futbolining ommalashishiga sezilarli ta’sir ko‘rsatdi. Shuningdek, O‘zbekiston futbol hakamchiligida ham yuksak natijalarga erishgan. Ravshan Ermatov O‘zbekiston futbolining rivojiga katta hissa qo‘shib, futbol akademiyalarining qurilishiga shaxsan sarmoya kiritdi. U FIFA Jahon chempionatlarida eng ko‘p o‘yin boshqargan hakam (11 uchrashuv) sifatida rekord o‘rnatgan va 2008–2012-yillar davomida besh marta Osiyoning eng yaxshi hakami deb topilgan. 2015-yilda esa Osiyo Futbol Konfederatsiyasi (AFC) tomonidan tarixdagi eng yaxshi hakam unvoniga sazovor bo‘ldi. Uning yutuqlari nafaqat O‘zbekiston futbolining xalqaro tan olinishiga, balki mamlakatda hakamlik standartlarining yuksalishiga ham xizmat qildi.
“Yangi tarix”ning boshlanishi.
Joriy yilning 20-yanvar kuni "Manchester Siti" o‘zining rasmiy Instagram sahifasida Abduqodir Xusanov transferini e’lon qildi. Bu mavsumning eng kutilgan yangiliklaridan biri bo‘ldi. Millionlab insonlar ushbu voqeani kuzatdi va rasmiy tasdiqlanishi xalqaro media maydonida keng aks-sado berdi. Birinchi bo‘lib taniqli jurnalist Fabritsio Romano ushbu transfer haqida xabar bergan bo‘lib, o‘zining mashhur iborasi "Here we go" bilan tasdiqladi.
Media ta’siri va xalqaro imij.
Xalqaro media O‘zbekiston futboli bilan bog‘liq muhim voqealarni, xususan, Abduqodir Xusanovning "Manchester Siti"ga transferini keng yoritdi. Ushbu transfer xalqaro futbol ommaviy axborot vositalari e’tiborini tortib, O‘zbekistonning jahon sportidagi o‘rnini chuqurroq tahlil qilishga zamin yaratdi. Sport jihatlaridan tashqari, ushbu voqeaning siyosiy ta’siri ham mavjud bo‘lib, quyidagi asosiy jihatlar orqali ko‘rib chiqilishi lozim. Ushbu jarayon O‘zbekistonning xalqaro imijiga va iqtisodiyotiga sezilarli ta’sir ko‘rsatdi. Google Trends ma’lumotlariga ko‘ra, transfer haqida eng ko‘p xabar berilgan davrda O‘zbekistonga oid izlanishlar o‘tgan oyga nisbatan 35% ga oshgan, o‘zbek futboliga qiziqish esa 40% ga oshgan. Bu ko‘rsatkichlar O‘zbekistonga bo‘lgan xalqaro e’tiborning ortayotganini, mamlakatning sport salohiyati va turizm maskani sifatida jozibadorligini oshirib borayotganini anglatadi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, internetdagi qidiruv hajmining 10% ga oshishi turizm oqimining 3–5% ga ko‘payishiga olib kelishi mumkin. Shu sababli, yirik sport tadbirlarining xalqaro media tomonidan yoritilishi O‘zbekistonning ijobiy imijini shakllantirish bilan birga, sport, turizm va infratuzilma sohalariga sarmoyalarni jalb qilish imkonini beradi. Bundan tashqari, The Times va The Guardian kabi mashhur xalqaro nashrlar Xusanov transferiga bag‘ishlangan maqolalar chop etishdi. Jumladan, The Times gazetasi “Abduqodir Xusanov: Manchester Sitining yangi Kayl Uokeri bo‘lishi mumkin bo‘lgan O‘zbekiston yulduzi” sarlavhali maqolasida futbolchining nafaqat maydondagi muvaffaqiyatlari, balki uning jamoadagi potentsial roli haqida ham tahlil yuritgan.
Iqtisodiy Ta'sir va Investitsiyalar
Global misollar futbolning xalqaro ta'sirvositasi sifatida qanday muhim rol o'ynashini ko'rsatadi. Masalan, 2002-yilda FIFA Jahon Chempionatidagi muvaffaqiyatli natijalardan so'ng Janubiy Koreya o'zining sport brendini faol ravishda rivojlantirgan va futbolga investitsiyalar 25%ga oshgan. Shunga o'xshash tarzda, 2014-yilgi Jahon Chempionatini yutgan Germaniya 7%ga ortgan sayyohlar oqimini qaydetgan. O'zbekiston kontekstida, Abdukodir Xusanovning "ManchesterSiti"ga transferi mamlakatning futbol olamidagi xalqaro mavqeini kengaytirishda muhim rol o'ynashi mumkin. Xusanovning Yevropaning eng yirik klublaridan biriga o'tishi O'zbekiston futbol infratuzilmasini rivojlantirishga qiziqish uyg'otishi mumkin. Bunday transferlar nafaqat milliy futbolning nufuzini oshiradi, balki xalqaro homiylarning e'tiborini ham jalb qiladi. O'zbek futbolchisini "Manchester Siti" tizimiga qo'shish, ichki futbol akademiyalarini targ'ib qilish, yoshlar dasturlariga mablag' jalb qilish va sport sohasida yangi ish o'rinlarini yaratish uchun yangi imkoniyatlar yaratadi. Bundan tashqari, FIFA ma'lumotlariga ko'ra, 2023-yilning yozgi transfer oynasining oxiriga kelib, xalqaro transferlar bo'yicha global sarf-xarajatlar rekord darajada 9,63 milliard dollarni tashkil etdi, bu 2022-yilga nisbatan 48,1%ga oshgan. Bu futbol bozorining o'sib borayotgan moliyaviy ahamiyatini va uning futbol talantini eksport qiluvchi mamlakatlarning iqtisodiyotiga ta'sirini ta'kidlaydi.
Sport Diplomatiyasi va Xalqaro Hamkorlik.
Abdukodir Xusanovning "Manchester Siti"ga transfer shartnomasi O'zbekistonning sport va diplomatik aloqalarini mustahkamlaydi, milliy futbolga bo'lgan qiziqishni oshiradi va xalqaro hamkorlik uchun yangi imkoniyatlar yaratadi. Yevropa klublari o'zbek futbolchilariga tobora ko'proq e'tibor qaratmoqda, bu esa futbol federatsiyalari o'rtasida kengaytirilgan hamkorliklarga, murabbiylar tajribasi almashish va sport infratuzilmasiga investitsiyalarning ortishiga olib kelishi mumkin. Xalqaro tajribani tahlil qilish shuni ko'rsatadiki, kam tanilgan futbol mintaqalaridan yuqori darajadagi klublarga muvaffaqiyatli futbolchi transferlari mahalliy akademiyalarga qiziqish va investorlarning diqqatini jalb qiladi. Masalan, Son Xyung-minning faoliyatining iqtisodiy ta'siri 1,8 milliard dollar deb baholanmoqda. O'zbekistonda ham shunga o'xshashta'sir kutilmoqda, bu esa sport maktablarining rivojlanishiga va milliy futbolning eksport salohiyatini oshirishga yordam beradi. Bunday transferlar iqtisodiyotga televidenie shartnomalarining oshishi, mahsulotlar savdosining ko'payishi va futbolchining bozor qiymatining o'sishi orqali ta'sir qiladi. Masalan, Eldor Shomurodovning "AS Roma"ga 19,6 million yevro evaziga transferi italiyalik klublarning o'zbek bozoriga qiziqishini kuchaytirdi va endi Xusanovning shartnomasi ushbu tendensiyani yanada mustahkamlashi mumkin.
Sayyohlik O'sishi va Mamlakatni Tanishtirish.
Xusanovning transferi O'zbekistonning sayyohlik manzilisifatida o'sib borayotgan mashhurligiga hissa qo'shadi. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, sportchilarning mashhurligi ko'pincha ularning vatandoshlariga sayyohlar oqimining oshishiga olib keladi.2022-yilda, xalqaro miqyosda faoliyat ko'rsatayotgan sportchilarga ega mamlakatlar sayyohlar oqimida 10-15%ga o'sishni qayd etdilar. O'zbekiston Turizmni Rivojlantirish Davlat Qo'mitasiga ko'ra, 2023-yildachet ellik sayyohlar soni 12%ga oshgan, bu mamlakatning madaniyati va sport yutuqlariga bo'lgan xalqaro qiziqish bilan bog'liq tendensiya. O'zbekiston sportchilari muvaffaqiyatlari media orqali yoritilgach, Samarqand va Buxoro kabi sayyohlik manzillariga bo'lgan izlash so'rovlari 18%ga oshgan, bu esa sport yutuqlari va sayyohlik faoliyati o'rtasidagi bog'liqlikni tasdiqlaydi. Bundan tashqari, BMT Turizm Tashkiloti (UNWTO) ma'lumotlariga ko'ra, sport turizmini faol ravishda targ'ib qilayotgan mamlakatlarda sayyohlar oqimi 20%ga oshishi mumkin. Bu xalqaro sport tadbirlarini o'tkazish va individual sportchilarning mashhurligi tufayli ularning vatandoshlarining madaniyati va tarixiga qiziqish ortadi. Misol sifatida, Krishtianu Ronalduning global tan olinishi tufayli Portugaliyaga bo'lgan sayyohlik oqimining ortishini keltirish mumkin. O'zbekiston uchun bu tendensiyalar turizm infratuzilmasiga, jumladan, mehmonxonalar, transport tarmoqlariva madaniy obidalarga investitsiya kiritish uchun yangi imkoniyatlar yaratadi. Xusanovning "Manchester Siti"ga transferi hukumat va xususiy sektorga mamlakatning sport yutuqlari orqali turizm salohiyatini faol targ'ib qilishni rag'batlantirishi mumkin.
Futbolning Ijtimoiy Ta'siri.
Futbol yoshlarni rivojlantirishda muhim rol o'ynaydi. Futbol tizimi yaxshi rivojlangan mamlakatlarda yoshlar jinoyatchiligi va giyohvand moddalarni iste'mol qilishda sezilarli pasayish kuzatilgan. Masalan, Braziliyada, kam ta'minlangan hududlarda futbol maktablarini rivojlantirishga qaratilgan hukumat dasturlari jinoyatlar darajasini 30%ga kamaytirishga yordam berdi. O'zbekistonda esa, milliy jamoaning muvaffaqiyatli chiqishlari futbolga bo'lgan yoshlar qiziqishini 20-25%ga oshirgan, bu sport maktablari va yangi akademiyalarning o'sishiga turtki bo'ldi.
Salbiy baholash va imkoniyatlarni baholash.
Biroq, O'zbekiston hali ham bir qator muammolarni hal qilishi kerak: zamonaviy futbol maydonlarining yetishmasligi, yoshlar murabbiylarining past maoshlar va zaif infratuzilma. Yaponiya va Germaniya kabi mamlakatlar yoshlar sportini faol qo'llab-quvvatlamoqda, yiliga futbol akademiyalarini rivojlantirishga 500 million dollargacha mablag' ajratmoqda. O'zbekistonda esa, yoshlar futboliga investitsiyalar sezilarli darajada past. 2023-yilda O'zbekiston Fizik Madaniyat va Sport Vazirligi hisobotiga ko'ra, yoshlar futbolini rivojlantirishga faqat 15 million dollar ajratilgan — bu futbolning yetakchi mamlakatlariga nisbatan ancha kam. Bundan tashqari, malakali murabbiylarning yetishmasligi va ularning past maoshlar ($300-500oyiga) yosh futbolchilarni tayyorlashga salbiy ta'sir ko'rsatadi. Germaniyada esa, yoshlar futboli murabbiyi o'rtacha oyiga $4,000–$5,000 maosh oladi, bu esa kasbni jozibador qiladi va sportchilarning tayyorgarlik darajasini oshiradi. Yaxshi rivojlangan infratuzilmaning yo'qligi ham dolzarb muammo hisoblanadi— O'zbekiston Futbol Federatsiyasiga ko'ra, mamlakatda faqat 50 ta to'liq o'lchamdagi futbol maydoni mavjud, Angliyada esa bu ko'rsatkich 5,000 dan ortiqni tashkil etadi. Bu cheklovlar ommaviy sportni rivojlantirish va talantlarni aniqlashga to'sqinlik qiladi.
Xulosa
Abdukodir Xusanovning Yevropa klubiga transferi nafaqat sport voqeasidan iborat, balki O'zbekistonning yumshoq kuchini shakllantirishda muhim omilga aylanadi. Keng media yoritilishi, sport diplomatiyasini mustahkamlash, investorlar va sayyohlarning qiziqishini oshirishi, shuningdek, yoshlar uchun ijobiy ta'sir qilish orqali bu transfer O'zbekistonning xalqaro imidjini targ'ib qilishda muhim rol o'ynaydi. Uzoq muddatda bunday misollar mamlakatni global sport va madaniyat maydoniga integratsiya qilishga yordam beradi. Futbol qadimgi zamonlardan buyon mamlakatlarning ijobiy imidjini yaratish uchun vosita bo'lib kelgan va bu orqali sportchilarning xalqaro maydondagi muvaffaqiyatlari orqali mamlakatlarning yaxshi tasvirini yaratishga yordam beradi.
Abdukodir Xusanov kabi yuqori darajadagi futbolchilarni ko'paytirish uchun, yoshlar va bolalar futbolini rivojlantirishga qaratilgan strategik chora-tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirish zarur:
- Talantli futbolchilarni erta yoshdan tayyorlash uchun sport internat-maktablariga investitsiyalarni jalb qilish.
- Murabbiylarga moliyaviy rag'batlantirishni oshirish, umidli futbolchilarni rivojlantirish uchun bonuslar joriy etish, bu esa tayyorgarlik sifatini yaxshilashga yordam beradi.
- Yoshlar va bolalar futboliga mablag' kiritishni oshirish va klublarni rivojlantirishni qo'llab-quvvatlash.
- Sport sohasida korruptsiyaga qarshi kurashish va shaffof boshqaruv tizimini yaratish.
- Futbol agentlari va sport menejerlari uchun ta'lim dasturlarini joriy etish, bu esa futbolchilarni xalqaro darajada rivojlantirishni yaxshilashga yordam beradi.
Xulosa qilib aytganda, o'zbek futbolchilarining yetakchi Yevropa klublariga muvaffaqiyatli transferlari mamlakatning sport sanoatida islohotlar davom etishi uchun kuchli turtki bo'lishi mumkin. Bu esa futbolchilar tayyorgarligini yaxshilash, zamonaviy murabbiylik metodlarini joriy etish va O'zbekistonning xalqaro futbol loyihalarida ishtirokini oshirishga yordam beradi. Bu kontekstda futbol faqat sport emas, balki mamlakatning jahon maydonidagi mavqeini mustahkamlash, uning imidjini oshirish va global sport hamjamiyatiga integratsiyalashish uchun muhim vositadir.